(Van onze sponsor DON Bureau)
De druk op de openbare ruimte neemt alsmaar toe door de grote verduurzamingsopgaven, zoals biodiversiteit, circulaire economie, energietransitie, klimaatadaptatie en de mobiliteitstransitie. Al deze opgaven moeten tegelijkertijd ook nog eens passen in de schaarse boven- en ondergrondse ruimte terwijl er tegelijkertijd een grote behoefte is aan extra woningen en een leefbare stad. De gemeente heeft als beheerder van de openbare ruimte de regie in handen om de gestelde duurzame ambities te verwezenlijken. Maar hoe vertaal je deze duurzame ambities in de openbare ruimte? Duurzaamheidsvraagstukken hebben namelijk een ruimtelijke impact, zijn niet verbonden aan grenzen en vergen inhoudelijke kennis.
In Nederland beslaat de openbare ruimte 43% (225.000 ha) binnen het stedelijk gebied (526.400 ha). Het verduurzamen van deze openbare ruimte als los project is financieel onhaalbaar doordat assets dan vroegtijdig vervangen worden. Echter is er een unieke kans – een window of opportunity – die eens in de 50 á 60 jaar voorkomt. Dit zijn de beheeropgaves binnen het stedelijk domein, denk hierbij aan rioleringsvervanging, renovatie wegdek en verlichting, vervangen van kabels en leidingen en revitalisatie van het groen. Deze beheeropgaves worden vaak al afgestemd in een stedelijke programmering. Daarbij komt dat de komende decennia een groot aantal assets in de openbare ruimte toe zijn aan vervanging. Deze noodzakelijke vervangingsopgave biedt de domein beheerders de kans om de invulling van complexe opgaven gezamenlijk aan te pakken en tegelijkertijd te verduurzamen.
Om meerdere ambities in een beheerproject te verwezenlijken worden er steeds vaker vaktermen zoals integraal werken of een multidisciplinaire aanpak gebruikt. Echter leert de praktijk dat het lastig blijft om al deze ambities te behalen. De eerder benoemde verduurzamingsopgaves in combinatie met gebied specifieke uitdagingen kunnen al snel overweldigend overkomen. Het is echter essentieel dat ze niet los van elkaar gezien en toegepast worden. Immers, de openbare ruimte is vaak beperkt, budget is gelimiteerd en maatregelen die onderdeel van de verschillende verduurzamingsopgaves kunnen elkaar belemmeren of juist versterken! Dit vraagt om een multidisciplinaire aanpak waarbij alle (beheer) domeinen zijn aangesloten om voor een specifiek gebied een tot een duurzame invulling te komen (de gebiedsgerichte aanpak).
Eerdergenoemde beheeropgaven bieden een unieke kans om de duurzaamheidsambities uitvoerbaar te maken. Maar om de beheeropgaven daadwerkelijk te verduurzamen dient de focus te verschuiven van de ontwerpfase naar de verkenningsfase van projecten. Duurzaamheid dient in de verkenningsfase als één van de uitgangspunten meegenomen te worden. Hierin dient benadrukt te worden dat het project niet ten koste van alles duurzaam moet zijn. Het tegenovergestelde juist, de duurzame kaders dienen met wat relevant is voor het project bepaald te worden. Op basis van deze kaders kunnen haalbare duurzame principes en maatregelen onderbouwd worden. Dit is alleen mogelijk wanneer aan het begin van deze projecten de verschillende beheerdomeinen betrokken worden en gezamenlijk aan de slag gaan met de duurzame kaders. Hiermee zal het resultaat rijker zijn en worden de uitdagingen beperkt. Denk hierbij aan tegenstrijdige doelen in de openbare ruimte, de variërende duurzaamheidsdefinities en een eenzijdige focus op een enkel duurzaamheidsaspact binnen een project beperkt.
Vaak verkijken we ons op het topje van de ijsberg zonder oog te hebben voor wat zich onder het wateroppervlak bevindt. Keuzes voor het aanpakken van de beheeropgaves worden gemaakt op basis wat we gewend zijn en mist nog de verduurzamingsslag die daadwerkelijk nodig is. Het ontbreken van duurzame kaders, concreetheid aan duurzame maatregelen en principes met onderbouwing en de inpassing bij de diverse beheerdomeinen zijn hier aanleiding voor. Wanneer is het moment dat we de duurzame ambities vanaf de verkenningsfase van beheerprojecten clusteren en met alle beheerdomeinen gaan verbinden voor een duurzame en leefbare toekomst?
DON Bureau
Jorg Hogerheijde